Decydując się na tę formę działalności, należy jednak mieć świadomość, że ograniczenie odpowiedzialności nie oznacza jej całkowitego wyłączenia. Członek zarządu może ponosić osobistą odpowiedzialność w związku z pełnieniem swojej funkcji. Oprócz odpowiedzialności za zobowiązania wobec wierzycieli spółki członek zarządu może również ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki, a czasem nawet odpowiedzialność karną.
Podstawowym zadaniem członków zarządu jest prowadzenie przedsiębiorstwa. Istnieje jednak wiele przepisów, które nakładają na nich dodatkowe obowiązki. Obowiązki te możemy podzielić na mające charakter wewnętrzny (korporacyjny) oraz zewnętrzny. Obowiązki o charakterze korporacyjnym mają za zadanie chronić spółkę oraz jej udziałowców przed szkodliwym działaniem członka zarządu, któremu powierzono zarząd przedsiębiorstwem. Obowiązki o charakterze zewnętrznym zabezpieczają z kolei prawa wierzycieli i wartości ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego oraz funkcjonowania państwa (w tym kwestie fiskalne). Nie byłoby jednak możliwości egzekwowania od członków zarządów wykonywania tych obowiązków, gdyby nie ponosili oni odpowiedzialności za swoje działania lub zaniechania.
Przyjrzyjmy się zatem odpowiedzialności, jaka może spotkać członków zarządu w tych poszczególnych obszarach.
Odpowiedzialność wobec spółki
Członek zarządu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności. Niewywiązanie się z tego obowiązku powoduje powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu wobec spółki. Członkowie zarządu odpowiadają również za szkodę wyrządzoną spółce swoim działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki. Odpowiedzialność ma charakter odszkodowawczy, a zatem jest to odpowiedzialność na zasadzie winy, a nie ryzyka.
Powództwo przeciwko członkowi zarządu może wytoczyć spółka. Nie jest to jednak takie proste, ponieważ do wytoczenia takiego powództwa zarząd potrzebuje zgody wspólników wyrażonej w uchwale. Uchwała ta powinna być podjęta najpóźniej w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia pozwu. Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, pozew przeciwko członkowi zarządu może wnieść każdy wspólnik.
W przypadku pewnych z założenia szkodliwych dla spółki zachowań członków zarządu, ich odpowiedzialność została wprost wskazana w przepisach i nie wymaga wykazywania winy członka zarządu. Sytuacje te to np. zgłoszenie do rejestru wkładów niepieniężnych o znacznie zawyżonej wartości w stosunku do ich wartości zbywczej albo nienależne wypłacenie dywidendy. W tych przypadkach członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność ze wspólnikiem, który wniósł niepełnowartościowy wkład lub otrzymał nienależną dywidendę.
Odpowiedzialność wobec wierzycieli
Członkowie zarządu mogą odpowiadać wobec wierzycieli za zobowiązania spółki. Wierzyciele nie mogą jednak dochodzić swoich roszczeń w normalnym toku funkcjonowania spółki. Odpowiedzialność ta pojawia się, dopiero gdy nie zostanie we właściwym czasie zgłoszony wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Wierzyciel może dochodzić swoich roszczeń, powołując się na niezależne podstawy prawne z Kodeksu spółek handlowych, Prawa upadłościowego oraz na przepisy ogólne Kodeksu cywilnego.
Zazwyczaj najkorzystniejszym wyborem będzie powołanie się na art. 299 Kodeksu spółek handlowych ze względu na brak wymogu wykazania winy członka zarządu. Art. 21 Prawa upadłościowego wprowadza odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzyciela, co skutkuje koniecznością wykazania przez niego winy członka zarządu. Aby wierzyciel mógł pociągnąć członka zarządu do odpowiedzialności na podstawie art. 299 KSH, musi jednak wykazać, że egzekucja wobec spółki okazała się bezskuteczna. Musi zatem przedstawić dowód na to, że spółka nie jest w stanie spełnić zobowiązania. Przykładowymi dowodami na to mogą być:
• postanowienie komornika o umorzeniu postępowania ze względu na bezskuteczność postępowania egzekucyjnego,
• postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego lub postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego samego powodu,
• stwierdzenie, że egzekucja na podstawie kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie dała rezultatu,
• inne dowody wskazujące na to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie dochodzącej roszczenia (sprawozdanie finansowe, wykaz majątku spółki sporządzony na podstawie 913 k.p.c. lub w innym trybie),
• odpis pełny z rejestru przedsiębiorców KRS wskazujący, że spółka utraciła byt prawny i została wykreślona z rejestru.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że odpowiedzialnością wobec wierzyciela będą objęci wszyscy członkowie zarządu, którzy pełnili funkcję w okresie od powstania zobowiązania. Wierzytelność w tym czasie nie musi być wymagalna, a zatem liczy się moment powstania zobowiązania (np. podpisania umowy), a nie dzień wymagalności płatności.
Członek zarządu może się jednak uwolnić od tej odpowiedzialności. Należy jednak pamiętać, że uwolnienie od odpowiedzialności jest objęte ciężarem dowodowym członka zarządu, a nie wierzyciela. Wierzyciel może wytoczyć powództwo przeciwko wszystkim członkom zarządu, a to ich zadaniem jest wykazanie, że spełniają przesłanki zwalniające ich z odpowiedzialności. Członek zarządu może bronić się tym, że:
• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości,
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,
• pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie poniósł szkody.
Zamiast ogłaszania upadłości możliwe jest też powoływanie się przez członka zarządu na wydanie w tym samym czasie postanowienia sądu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Ogłoszenie upadłości wiąże się z pewnym wysiłkiem ze strony członków zarządu. Muszą oni przygotować komplet dokumentów oraz zapewnić środki na przeprowadzenie postępowania upadłościowego. W razie zwrotu wniosku przyjmuje się, że do złożenia wniosku o otwarcie upadłości w ogóle nie doszło. Wielu członków zarządu bezskutecznie próbuje bronić się tym, że składali wniosek o ogłoszenie upadłości, który był następnie zwrócony. Najczęstszą przyczyną zwrotów jest brak środków na przeprowadzenie postępowania upadłościowego. Sąd obligatoryjnie na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów. To zarząd ponosi odpowiedzialność za sytuację, w której spółka nie jest w stanie pokryć kosztów postępowania.
Zwolnienie z odpowiedzialności następuje niezależnie od tego, który z członków zarządu złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, a zatem zgłoszenie wniosku we właściwym terminie przez jednego z członków zarządu powoduje zwolnienie z odpowiedzialności wszystkich.
Istnieje jeszcze inna podstawa prawna powstania solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, z której mało kto zdaje sobie sprawę. Zarówno przy rejestracji spółki, jak i przy podnoszeniu kapitału zakładowego członkowie zarządu składają oświadczenie o tym, że wszystkie wkłady zostały wniesione. Oświadczenie to nie jest w żaden sposób weryfikowane przez sąd przy dokonywaniu wpisu spółki lub podwyższenia kapitału do rejestru. Warto jednak wiedzieć, że podanie umyślnie lub przez niedbalstwo fałszywych danych w tym oświadczeniu, skutkuje ponoszeniem przez członków zarządu solidarnej odpowiedzialności ze spółką za jej zobowiązania przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego. Odpowiedzialność ta jest pełną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki i nie jest ograniczona kwotą niewniesionego wkładu, którego dotyczyło fałszywe oświadczenie.
Spółka w organizacji
Szczególne zasady ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki występują w spółce z o.o. w organizacji, a zatem po zawiązaniu umowy spółki, a przed jej wpisem do rejestru. Spółka ta nie ma osobowości prawnej — pojawia się ona dopiero z momentem wpisu do rejestru. Spółka na tym etapie ma już jednak zdolność do czynności prawnych. Może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.
Należy jednak zwrócić uwagę, że za zobowiązania spółki z o.o. w organizacji wraz ze spółką odpowiadają solidarnie osoby, które działały w jej imieniu, a zatem członkowie zarządu lub pełnomocnik powołany przez zgromadzenie wspólników.
Odpowiedzialność dotyczy jednak tylko tych czynności, w których dany członek zarządu brał udział. Oznacza to, że jeśli umowa zaciągająca zobowiązanie została podpisana przez jednego z trzech członków zarządu, to tylko ten jeden członek zarządu będzie ponosił pełną odpowiedzialność solidarną za spełnienie tego zobowiązania. Pozostali członkowie zarządu, którzy nie brali udziału w zaciąganiu tego zobowiązania, nie będą ponosić odpowiedzialności.
Odpowiedzialność ta nie znika z momentem rejestracji spółki. Warto zatem wstrzymać się z zaciąganiem zobowiązań do czasu jej zarejestrowania.
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe
Podstawą prawną odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania podatkowe spółki z o.o. są odrębne przepisy, a w szczególności art. 116 Ordynacji podatkowej. Przesłanki odpowiedzialności w tym przepisie zostały jednak ukształtowane podobnie do przesłanek z omówionego wcześniej art. 299 KSH. Podobnie jak Kodeks spółek handlowych przewiduje odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli, tak też Ordynacja podatkowa przewiduje ich odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe. W tym przypadku również wymagane jest wykazanie bezskuteczności egzekucji prowadzonej z majątku spółki.
Odpowiedzialność ta obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. A zatem jeśli termin płatności zobowiązania podatkowego upływał po wygaśnięciu mandatu członka zarządu lub przed powołaniem członka zarządu nie będzie on ponosił odpowiedzialności.
Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, jeśli wykaże, że:
• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości,
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,
• wskazał mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Zamiast ogłaszania upadłości możliwe jest też powoływanie się przez członka zarządu na wydanie w tym samym czasie postanowienia sądu o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego lub o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Zwolnienie z odpowiedzialności następuje niezależnie od tego, który z członków zarządu złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, a zatem zgłoszenie wniosku we właściwym terminie przez jednego z członków zarządu powoduje zwolnienie z odpowiedzialności wszystkich. Inaczej sytuacja wygląda natomiast w przypadku wskazania mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Zwolnienie z odpowiedzialności dotyczyć będzie jedynie tego członka zarządu, który wskazał mienie spółki. Pozostali członkowie zarządu nie będą objęci ochroną na podstawie mienia wskazanego przez innego członka zarządu ani przez osobę trzecią. Jeśli w spółce jest większa liczba członków zarządu, każdy z nich powinien zgłosić mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych.
Odpowiedzialność karna
Spółka z o.o. jako osoba prawna co do zasady nie może ponosić odpowiedzialności karnej. Od tej zasady są pewne wyjątki, ale z reguły odpowiedzialność karną ponoszą właśnie członkowie zarządu.
Przepisy karne mające dyscyplinować członków zarządu są rozsiane po różnych aktach prawnych. Podstawowy przepis karny z Kodeksu spółek handlowych dotyczy niezgłoszenia upadłości spółki pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki. Członek zarządu podlega karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Innymi aktami prawnymi, które przewidują odpowiedzialność karną członków zarządu, są m.in. Kodeks karny (np. działanie na szkodę wierzycieli, pranie pieniędzy), Kodeks karny skarbowy (np. oszustwa podatkowe, nieujawnienie przedmiotu lub podstawy opodatkowania), ustawa o rachunkowości (np. nieprowadzenie ksiąg rachunkowych, niesporządzenie sprawozdania finansowego) oraz ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (np. naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa). Przepisy karne znajdują się również w większości ustaw nakładających na przedsiębiorców obowiązki wprowadzenia określonych procedur związanych z przetwarzaniem danych np. w zakresie ochrony danych osobowych czy procedur przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.
Podsumowanie
Spółka z o.o. jest takim rodzajem spółki, w której całkowicie wyłączono wspólników z prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Wiąże się to też z całkowitym wyłączeniem ich odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Spółka z o.o. działa natomiast poprzez swój zarząd. To on prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz. Odpowiada zatem za wywiązywanie się ze swoich obowiązków zarówno wobec spółki i wspólników, jak i za zobowiązania cywilnoprawne i publicznoprawne spółki.
Członkowie zarządu oraz ich majątki prywatne będą jednak bezpieczne w sytuacji, gdy członek zarządu będzie działał zgodnie z przepisami prawa i dochowa należytej staranności przy pełnieniu swojej funkcji. W szczególności obowiązkiem każdego członka zarządu mającym kluczowe znaczenie dla odpowiedzialności jest złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w odpowiednim terminie określonym w ustawie Prawo upadłościowe. Termin ten wynosi trzydzieści dni od dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna.
Osoby decydujące się na prowadzenie działalności w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i podejmujące się funkcji członka zarządu powinny znać zasady, zgodnie z którymi mogą ponosić odpowiedzialność. Nieznajomość przepisów może ich wiele kosztować.
