Emigrant za burtą
Na wolność przez Atlantyk

„Wolność solą znaczona” to książka-dokument. Dokument dawnych i nie tak dawnych czasów. Dokument o ludziach, którzy wybrali wolność, udając się w morską podróż, często jako marynarze, czasami jako pasażerowie, czasami jako blindziarze. To także dokument o tych, którzy śledzili wybierających wolność, nękali ich rodziny i ich samych. 

To kolejna książka dr. Ryszarda Leszczyńskiego z serii „Księgi floty ojczystej”, którą wspiera Polskie Towarzystwo Nautologiczne. Tym razem autor skupił się na życiorysach osób, które wybrały emigrację, wolność o smaku słonym jak morza i oceany dzielące emigrantów od rodzin i kraju. Leszczyński opisuje drobiazgowo losy głównie polskich marynarzy, którzy, przekroczywszy burtę statku, stali się emigrantami. Są tu również udokumentowane takie wydarzenia jak skok za burtę statku wycieczkowego „Mazowsze” i tragiczna ucieczka na Bornholm. Jest też opisane wykorzystanie przez Gerharta Eislera rejsu „Batorego” do ucieczki ze Stanów Zjednoczonych. 

Książka to zbiór solidnie dokumentowanych opowieści o losach ludzi, którzy z konieczności lub własnej woli wybrali życie poza Polską, budowaną na wzór moskiewski, ze stalinowskim modelem życia, gdzie każdy może być winny i podejrzany o wrogie nastawienie do władz, pod których światłym kierownictwem budowano ustrój pełnej szczęśliwości. 
Marynarze i rybacy byli w tej uprzywilejowanej grupie, która na statkach docierała do wolnego świata i miała ten komfort, iż mogła porównywać życie w kraju budującym socjalizm z krajami budującymi kapitalizm. Jak mówili dowcipnisie: „kapitalizm to ustrój, w którym człowiek wykorzystuje człowieka, a w socjalizmie jest odwrotnie”. 

Mamy w książce obszerny materiał poświęcony kpt. ż.w. Janowi Ćwiklińskiemu i jego rodzinie. Kapitanowi „Batorego”, a potem kapitanowi „Wolnej Polski” – załodze tego ostatniego statku autor poświęca wiele stron książki. Autor dokładnie opisuje próby uruchomienia w Stanach Zjednoczonych polskiej firmy armatorskiej. Spośród wielu życiorysów wybija się historia kpt. ż.w. Hilarego Mikoszy, jego wojennej aktywności na polskich statkach i skomplikowanych losów na emigracji, w tym pracy na stanowisku starszego oficera na statku „Wolna Polska”.

W książce opisane są tak sensacyjne wydarzenia jak ucieczka części załóg kutrów „Bąk” i „Puszczyk”, walka polskiej emigracji o pozostawienie w Londynie Antoniego Klimowicza, blindziarza na statku „Jarosław Dąbrowski”. Opisywany jest niesamowity wyczyn marynarza Mariana Rzucidło i jego droga do funkcji kapitana ż.w. W aneksie autor dodaje jeszcze informacje o próbach ucieczek na Bornholm. 

Wysiłki dr. Ryszarda Leszczyńskiego, by dotrzeć do ludzi, dokumentów i artykułów w czasopismach, a także członków rodzin emigrantów zaowocowały rzetelnymi relacjami o losach ludzi. To książka o poszukiwaniu nowego miejsca na obcej ziemi i o emocjach emigrantów rzuconych często za ocean. To książka o próbach budowania nowych tożsamości i kultywowaniu wolnościowych tradycji na lądzie i na morzu. Symbolem tej aktywności jest historia statku „Wolna Polska” i życiorysy członków załogi.
Różnorodność zebranego materiału układa się mimo wszystko w dobrze zredagowaną całość. Pokazano w niej wielowątkowość polskich losów ukształtowanych w walce z przeciwnościami losu. 
W książce nie ma życiorysów nieciekawych, banalnych, prostych, spokojnych czy pokojowych. Jest za to życie ludzi, których ścieżki wytyczały wichry wojny i mielizny nowego systemu, skały, na których rozbijał się niejeden śmiałek, oraz sztormy, które kosztowały życie nieroztropnych ryzykantów. Wybór autora jest subiektywny, daje jednak obiektywny przekaz o losach wybranej grupy emigrantów. Dzięki przypisom mamy sumienną, krwistą relację o życiu budowanym od nowa. 

Każdy rozdział książki można czytać osobno – stanowią one osobną historią, z dramaturgią, swoistą atmosferą i sensacyjnym wątkiem. Bogata dokumentacja i liczne ilustracje to istotny walor książki, będącej nie tylko relacją o życiu realnych ludzi, ale również dokumentem czasów, w których żyli. Książka jest więc nie tylko dla ludzi morza, ale i dla czytelnika, który chce poznać słony smak emigracji i historię niewyobrażalną dla współczesnych. Autorem okładki jest Marek Sarba – emigrant, polski malarz-marynista.

Ryszard Leszczyński, Wolność solą znaczona, Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej, Gdańsk 2023, s. 820. 

Marek Grzybowski