foto Fot. Oskar Lewiński

100 lat Portu w Gdyni
Okno na świat z nowym otwarciem 

100 lat temu, 23 września 1922 roku, Sejm Rzeczpospolitej Polskiej przyjął ustawę zobowiązującą rząd do budowy portu morskiego w Gdyni. W ciągu kilkunastu lat rybackie osady Oksywie i Gdynia przekształciły się w liczące ponad 120 tys. mieszkańców miasto.
„Decyzja o budowie portu w Gdyni podjęta przez Sejm u zarania II Rzeczypospolitej stała się wielkim symbolem odrodzonego państwa. Nie było to przedsięwzięcie ani łatwe, ani tanie, ale dzisiaj czas przyznaje rację ludziom odważnym i wizjonerom. Obecnie Port Gdynia to jeden z czterech portów morskich o podstawowym znaczeniu dla naszej gospodarki narodowej” – powiedział minister infrastruktury Andrzej Adamczyk w czasie uroczystości z okazji 100-lecia Portu Gdynia w Teatrze Muzycznym w Gdyni. 
„Dzięki decyzjom, które podjęto sto lat temu, dzisiaj mamy Port Gdynia. 100 lat historii portu pokazuje, że za każdym ogromnym projektem stoją ludzie i ich pasje. Dzięki Gdyni Polacy uwierzyli, że stać ich na realizację najambitniejszych marzeń i wyzwań XX wieku. Od powstania portu nieustannie trwają tu prace inwestycyjne, obecnie realizowane ogromne przedsięwzięcia podejmowane są z myślą o następnych pokoleniach” – podkreśla Prezes Zarządu spółki Port Gdynia Jacek Sadaj.

Porębski, Wenda i ustawa
„Upoważnia się Rząd do poczynienia wszelkich niezbędnych zarządzeń celem wykonania budowy portu morskiego przy Gdyni na Pomorzu, jako portu użyteczności publicznej”. W Art. 2. Zapisano natomiast, że „budowa portu wykonywana będzie stopniowo według takiego planu, aby przez częściowe jej urzeczywistnienie stworzyć port mniejszych rozmiarów i aby dalszy rozwój portu był możliwy i planowy”. 
Ustawę podpisali (tak jak w oryginale): Marszałek Trąmpczyński, Prezydent Ministrów Julian Nowak, Kierownik Ministerstwa Przemysłu i Handlu Henryk Strasburger, Minister Spraw Wojskowych Sosnkowski, Minister Skarbu Jastrzębski, Minister Robót Publicznych Łopuszański. 
Przyjęcie ustawy poprzedziły działania rządu polskiego. Jesienią 1920 r. zaplanowano budowę tymczasowej przystani o konstrukcji drewnianej w sąsiedztwie projektowanego portu wojennego. W 1921 r. rozpoczęto budowę tej przystani. Na decyzje inwestycyjne rządu wpływ miały wrogie działania na terenie portu Wolnego Miasta Gdańska w czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. W Gdańsku portowcy odmówili rozładunku morskich dostaw uzbrojenia dla Polski w geście solidarności z bolszewikami i rewolucją w Rosji. Wtedy trzeba było przeładowywać broń na barki i dostarczać je do Tczewa. 
Wiceadmirał Kazimierz Porębski, szef Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych, wskazał potrzebę budowy portu polskiego, niezależnego od Gdańska i polecił inż. Tadeuszowi Wendzie wskazanie ustalenie najlepszego miejsca na budowę portu. Wenda, był wówczas kierownikiem Wydziału Budowy Portów i Sekcji Technicznej Departamentu dla Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych. 
Tczew był jednym z miast, które brano poważnie pod rozwagę jako przyszły port Rzeczypospolitej. Wszak sprawdził się w trakcie blokady dostaw broni w Gdańsku. Analizowano możliwość wykorzystania Jeziora Żarnowieckiego jako miejsca lokalizacji portu po połączeniu go przekopem z Bałtykiem. Bliskość niemieckiej granicy wykluczyła tę lokalizację, ponieważ port miał być również bazą Marynarki Wojennej RP.
Rozpatrywano również rozbudowę portu w Helu, gdzie usytuowano później bazę Marynarki Wojennej. Pod uwagę brano Puck, a nawet okolice Rewy. W czerwcu 1920 r. inż. Wenda po zbadaniu głębokości podejść do kilku miejsc polskiego wybrzeża i przeprowadzonej lustracji warunków terenowych w sąsiedztwie Oksywia informował: „Najdogodniejszym miejscem do budowy portu wojennego (jak również w razie potrzeby handlowego) jest Gdynia, a właściwie nizina między Gdynią a Oksywą, położoną w odległości 16 km od Nowego Portu w Gdańsku”.

Juliusza Rummla „Polska a wyjście do morza”
Nie bez znaczenia była aktywna działalność promocyjna, jak byśmy dzisiaj powiedzieli, Juliusza Rummla. To on, jeszcze w 1918 r. na spotkaniu Polaków w Petersburgu wygłosił referat pt. „Polska a wyjście do morza”. Był już ponad 10 lat członkiem Państwowej Rady Żeglugi w Petersburgu oraz członkiem honorowym rosyjskich działaczy żeglugowych. Był sekretarzem sekcji morskiej w ekskluzywnym Rosyjskim Cesarskim Towarzystwie Technicznym. Więc o potrzebie budowy polskiej gospodarki morskiej, a szczególnie portów i żeglugi, był przekonany i starał się przekonywać innych. Gdy w 1921 r. został członkiem zarządu Polbalu w Warszawie, wykorzystał kontakty towarzyskie, bo popularyzować sprawy morskie w środowisku polityków, posłów i urzędników. 
„Wykłócał się z marszałkiem Sejmu RP Trąmpczyńskim, którego przekonano do idei budowy portu w Tczewie i który udowadniał, że »w Gdyni może być port niewielki, czwartorzędny, pomocniczym, a najprędzej port specjalny np. rybacki«” – piszą Małgorzata Sokołowska i Wisława Kwiatkowska („Gdyńskie Cmentarze”, Gdynia 2003). Kiedy w 1921 r. został dyrektorem warszawskiego Biura Ligi Morskiej, jeździł po kraju z odczytami, publikował w prasie artykuły popularyzujące sprawy morskie. W 1923 r. wydrukował książkę pt. „Port w Gdyni”, która miała duże znaczenie w popularyzacji budowy portu w Gdyni. Książkę przetłumaczono na francuski. 
Budowa portu zaczęła się w 1921 r. W tym roku w Gdyni oraz okolicznym Obłużu, Oksywiu i Kolibkach aktywnych było 135 rybaków. Przy drewnianych pirsach cumowało 6 kutrów motorowych i 10 żaglowych, a na piaskach wybrzeża były 103 łodzie wiosłowe. Gdynia liczyła 1268 mieszkańców. Od 1923 r. funkcjonował w Gdyni Tymczasowy Port Wojenny i Przystań dla Rybaków. Dziś jest to Nabrzeże Francuskie. 
„Na początku 1926 r. roboty przy budowie portu stanęły. Sytuacja wydawała się bez wyjścia. Toteż gdy ministrem przemysłu i handlu został w 1926 r. Eugeniusz Kwiatkowski, Rummel napisał ostry memoriał i rozesłał do przyjaciół z prośbą o doręczenie ministrowi. Kwiatkowski wziął sprawę Gdyni w swe ręce i budowa portu ruszyła gładko, a Julian Rummel został powołany do zorganizowania polskiej floty handlowej i mianowany dyrektorem Żeglugi Polskiej” – piszą Sokołowska i Kwiatkowska.

Port Gdynia dzisiaj
Minister Adamczyk w czasie uroczystości 100-lecia Portu Gdynia podkreślił, że takie inwestycje jak pogłębienie toru podejściowego i akwenów wewnętrznych, budowa portu zewnętrznego czy zakończona już budowa publicznego terminalu promowego wzmacniają pozycję gdyńskiego portu i pokazują jego duży potencjał. Również inwestycje na liniach kolejowych sprawiają, że zwiększają się możliwości transportu ładunków. Do nabrzeży dojeżdżają dłuższe i cięższe pociągi.
„W Porcie Gdynia w 2021 roku przeładowano ogółem 26,7 mln ton ładunków, co stanowi wzrost o 8,2 proc. w stosunku do roku 2020. W tym samym okresie liczba zawinięć statków handlowych do portu wzrosła o prawie 15 proc. Port Gdynia jest największym agroportem na Bałtyku, zajmuje także trzecie miejsce pod względem przeładunku kontenerów – blisko 1 mln TEU w 2021 r.” – wymieniał min. Adamczyk.
W terminalach Portu Gdynia w pierwszym półroczu bieżącego roku przeładowano 13,7 mln t towarów. Było to o 2% więcej niż w I półroczu ubiegłego roku. Dominowała drobnica, której było o 3,7% więcej niż w I półroczu 2021 r. Łącznie drobnicy w kontenerach i nieskonteneryzowanej przeładowano 8,1 mln t. To zapewnia prawie 60% obrotów portu w Gdyni. 
Podaż węgla w imporcie była wyższa o 68,5% niż w ubiegłym roku i osiągnęła 1,3 mln t. Drewna było więcej o 265% niż przed rokiem. Załadowano go na statki 347 tys. t. Przeładunki zbóż zmniejszyły się o 17% do 2,2 mln t. Terminal paliw płynnych zanotował zmniejszenie importu o 28% i przepompował 960 tys. t. Innych ładunków masowych było 817 t, o 4% więcej niż w I półroczu ubiegłego roku. 
Z okazji 100-lecia Portu w Gdyni Narodowy Bank Polski emitował kolekcjonerską monetę. Jej uroczyste wodowanie miało miejsce na statku-muzeum „Darze Pomorza”. Na pirsie w pobliżu Kapitanatu Portu Gdynia stanęła natomiast ławeczka z postaciami Eugeniusza Kwiatkowskiego i Tadeusza Wendy. 
100-lecie Portu Zarząd Morskiego Portu w Gdyni obchodził hucznie w Teatrze Muzycznym w Gdyni. W trakcie Gali Jubileuszowej 100-lecia Portu Gdynia odbyło się wielkie wydarzenie muzyczne, występ Waldemara Malickiego i Filharmonii Dowcipu. Podczas uroczystej gali z okazji 100-lecia Portu Gdynia przed częścią artystyczną odbyła się licytacja pracy gdyńskiego artysty – plakatu przygotowanego na obchody jubileuszu gdyńskiego portu. Dochód z licytacji przeznaczony został na Hospicjum Dla Dzieci „Bursztynowa Przystań” w Gdyni. Atrakcją wieczoru był również wyjątkowy tort urodzinowy w kształcie statku na morzu.

Tekst: Marek Grzybowski

Fot. T. Kamiński

Fot. T. Kamiński

Fot. Piotr Lewandowski, TOSEM

Fot. T. Urbaniak, Port Gdynia

Fot. T. Urbaniak, Port Gdynia

Fot. T. Urbaniak, Port Gdynia

Fot. Michał Czech

Foto Oskar Lewiński Photography